Nguồn: Tạp chí Việt Nam hội nhập
Theo báo cáo Triển vọng Di sản Thế giới lần thứ 4 (IUCN World Heritage Outlook 4) do Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) công bố ngày 11/10/2025 tại Đại hội Bảo tồn Thế giới ở Abu Dhabi (UAE), biến đổi khí hậu hiện là mối đe dọa lớn nhất đối với các Di sản Thiên nhiên Thế giới, ảnh hưởng tới 43% tổng số khu di sản – vượt qua tất cả các mối đe dọa khác . Các loài ngoại lai xâm hại (IAS) tiếp tục là mối đe dọa phổ biến thứ hai, tác động đến 30% số khu, trong khi các bệnh truyền nhiễm ở động, thực vật đang gia tăng nhanh chóng và hiện đã ảnh hưởng tới 9% các khu di sản, so với chỉ 2% vào năm 2020.
Báo cáo này là đánh giá toàn cầu toàn diện nhất về tình trạng các Di sản Thiên nhiên Thế giới, thực hiện qua bốn chu kỳ đánh giá từ năm 2014 đến nay. Lần đầu tiên, IUCN công bố xu hướng bảo tồn kéo dài trong 10 năm, cho thấy tỷ lệ các khu có triển vọng bảo tồn tích cực đã giảm từ 62% (năm 2020) xuống còn 57% (năm 2025) . Đặc biệt, các khu di sản được công nhận về giá trị đa dạng sinh học đang chịu tác động nặng nề hơn cả.
Các mối đe dọa liên kết, bị trầm trọng hóa bởi biến đổi khí hậu
Biến đổi khí hậu hiện là mối đe dọa lớn nhất đối với các Di sản Thiên nhiên Thế giới, được đánh giá là gây nguy cơ cao tại 43% số khu (117 trong tổng số 271), tăng từ 33% năm 2020.
Các loài ngoại lai xâm hại (IAS) vẫn là mối đe dọa phổ biến thứ hai, trong khi các bệnh ở động vật hoang dã và thực vật đang gia tăng nhanh, ảnh hưởng đến 9% số khu (23/271), tăng mạnh so với 2% (5/252) trong năm 2020. Các bệnh như virus Ebola ở linh trưởng (Vườn quốc gia Virunga, CHDC Congo), hội chứng mũi trắng ở dơi (Mammoth Cave, Hoa Kỳ), bệnh nấm chytrid ở lưỡng cư (Khu hoang dã Tasmania, Úc), cúm gia cầm (Península Valdés, Argentina) hay bệnh khô ngọn ở rừng ngập mặn Sundarbans (Bangladesh) đang tác động sâu rộng lên hệ sinh thái và đe dọa các loài chủ chốt.
Các mối đe dọa từ sinh vật xâm hại và bệnh dịch thường có mối liên hệ và bị kích thích bởi biến đổi khí hậu. Sự thay đổi về nhiệt độ và lượng mưa giúp các loài xâm hại lan rộng nhanh hơn và thay đổi điều kiện cho các mầm bệnh phát triển. Du lịch không bền vững, mối đe dọa phổ biến thứ ba, cũng dễ thúc đẩy sự lây lan này. Việc dự báo và ngăn ngừa các tác động dây chuyền là rất quan trọng – không chỉ để bảo vệ các hệ sinh thái, mà còn cho sức khỏe con người.
Dấu hiệu phục hồi tại những nơi có quản lý hiệu quả
Quản lý hiệu quả là yếu tố then chốt để đối phó với các mối đe dọa đang gia tăng. Tuy nhiên, báo cáo cho thấy chỉ 50% các khu di sản được đánh giá có biện pháp bảo vệ và quản lý hiệu quả. Đồng thời, 15% số khu (1 trong 7) đang ở mức rủi ro cao do thiếu nguồn tài chính bền vững, làm suy yếu khả năng phục hồi của các địa danh mang tính biểu tượng nhất thế giới. Báo cáo kêu gọi chính phủ, nhà tài trợ và các đối tác quốc tế tăng cường hợp tác và huy động tài chính.
Dù vậy, vẫn có 13 khu di sản cải thiện triển vọng bảo tồn trong giai đoạn 2020 – 2025, minh chứng rằng đầu tư có trọng điểm và sự tham gia của cộng đồng địa phương mang lại hiệu quả rõ rệt. Tại Tây và Trung Phi, bốn khu gồm Khu bảo tồn động vật Dja (Cameroon), Vườn quốc gia Salonga và Garamba (CHDC Congo), cùng Vườn quốc gia Niokolo-Koba (Senegal) đã chuyển từ mức “nguy cấp nghiêm trọng” sang “đáng quan ngại”, nhờ tăng cường chống săn trộm, hợp tác địa phương và phục hồi quần thể động vật chủ chốt.
“Báo cáo Triển vọng Di sản Thế giới IUCN lần thứ 4 cho thấy vừa quy mô thách thức, vừa sức mạnh của quản lý hiệu quả. Đảm bảo khả năng phục hồi của các Di sản Thiên nhiên Thế giới đòi hỏi cam kết lâu dài ở mọi cấp – từ cộng đồng địa phương đến các đối tác quốc tế – cùng với nguồn tài chính đủ mạnh,” ông Tim Badman, Giám đốc Di sản Thế giới IUCN, nhận định. “Sau một thập kỷ, bức tranh hiện tại cho thấy cần một cách tiếp cận mới để đảo ngược xu thế và nhân rộng những thành công nhỏ thành kết quả lớn hơn.”
Ghi nhận vai trò của cộng đồng bản địa và tri thức truyền thống
Báo cáo nhấn mạnh vai trò lãnh đạo của các cộng đồng bản địa và tri thức truyền thống trong bảo tồn, từ nhóm kiểm lâm bản địa tại Vườn quốc gia Uluṟu-Kata Tjuṯa (Úc) đến các sáng kiến bảo vệ biển do cộng đồng dẫn dắt ở Thái Bình Dương. Những nỗ lực này đã nâng cao khả năng phục hồi hệ sinh thái và cải thiện hiệu quả bảo tồn đa dạng sinh học. IUCN đang hợp tác với mạng lưới các dân tộc bản địa để đảm bảo quyền lợi và tri thức bản địa được lồng ghép trong các chiến lược bảo tồn tương lai.
Chiến lược Di sản Thế giới của IUCN và Chương trình dự thảo 2026–2029 cũng đề xuất các lộ trình nhằm thu hẹp khoảng trống tài chính, tăng cường hành động quản lý, và thúc đẩy các mô hình hợp tác sáng tạo trong khuôn khổ Công ước Di sản Thế giới .
Nguồn & trích dẫn bản gốc
Bài viết gốc được đăng trên trang chính thức của IUCN tại địa chỉ: Escalating climate threats, invasive alien species and pathogens leave natural World Heritage at risk | IUCN World Conservation Congress